تفحص در خبر واحد (قرآن)وقتی خبری از شخص واحد به ما رسیده باشد اگر فاسق باشد باید در مورد خبرش تفحص شود. ۱ - ضرورت تفحص در خبر واحدتفحص در خبر واحد فاسق برای مؤمنان امری لازم می‌باشد. «یـایها الذین ءامنوا ان جاءکم فاسق بنبا فتبینوا ان تصیبوا قومـا بجهــلة فتصبحوا علی ما فعلتم نـدمین؛ اى كسانى كه ایمان آورده‌ايد، اگر فاسقى برايتان خبرى آورد، نيك وارسى كنيد، مبادا به نادانى گروهى را آسيب برسانيد و (بعد،) از آنچه كرده‌ايد پشيمان شويد». ۱.۱ - شان نزولنخستین شاءن نزولى که غالب مفسران آن را ذکر کرده اند این است که آیه یا ایها الذین آمنوا ان جائکم ...درباره (ولید بن عقبه) نازل شده است که پیامبر (صلی اللّه علیه و آله) او را براى جمع آورى زکات از قبیله بنی المصطلق اعزام داشت، هنگامى که اهل قبیله با خبر شدند که نماینده رسول الله (صلی‌اللّه‌علیه‌وآله) مى آید با خوشحالى به استقبال او شتافتند، ولى از آنجا که میان آنها و (ولید) در جاهلیت خصومت شدیدى بود تصور کرد آنها به قصد کشتنش آمده اند. خدمت پیامبر (صلى اللّه علیه و آله) بازگشت (بى آنکه تحقیقى در مورد این گمان کرده باشد) و عرض کرد: آنها از پرداخت زکات خوددارى کردند! (و مى دانیم امتناع از پرداخت زکات یکنوع قیام بر ضد حکومت اسلامی تلقى مى شد، بنابراین مدعى بود آنها مرتد شده اند!). پیامبر (صلى‌اللّه‌علیه‌وآله) سخت خشمگین شد، و تصمیم گرفت با آنها پیکار کند، آیه فوق نازل شد (و به مسلمانان دستور داد که هرگاه فاسقى خبرى آورد درباره آن تحقیق کنید). ۲ - تفحص در امور مهمتفحص در خبر واحد فاسق، در امور مهم و بزرگ امری لازم است. «یـایها الذین ءامنوا ان جاءکم فاسق بنبا فتبینوا ان تصیبوا قومـا بجهــلة فتصبحوا علی ما فعلتم نـدمین؛ اى كسانى كه ایمان آورده‌ايد، اگر فاسقى برايتان خبرى آورد، نيك وارسى كنيد، مبادا به نادانى گروهى را آسيب برسانيد و (بعد،) از آنچه كرده‌ايد پشيمان شويد». («نبا» به خبر بسیار مهم گفته می‌شود.) ۳ - فلسفه تفحص در خبر واحدعلت اینکه باید در خبر واحد فاسق تفحص شود چند مورد دلیل برایش ذکر شده است. ۳.۱ - دوری از ضرر رساندنتفحص در خبر واحد فاسق، برای دوری از ضرر رساندن جاهلانه می‌باشد. «یـایها الذین ءامنوا ان جاءکم فاسق بنبا فتبینوا ان تصیبوا قومـا بجهــلة فتصبحوا علی ما فعلتم نـدمین؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اگر فاسقى برايتان خبرى آورد، نيك وارسى كنيد، مبادا به نادانى گروهى را آسيب برسانيد و (بعد،) از آنچه كرده‌ايد پشيمان شويد». ۳.۲ - پیشگیری از پشیمانیتفحص در خبر واحد فاسق، برای پیشگیری از پشیمانی، برخاسته از اقدام جاهلانه در عمل به آن بیان شده است. «یـایها الذین ءامنوا ان جاءکم فاسق بنبا فتبینوا ان تصیبوا قومـا بجهــلة فتصبحوا علی ما فعلتم نـدمین؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اگر فاسقى برايتان خبرى آورد، نيك وارسى كنيد، مبادا به نادانى گروهى را آسيب برسانيد و (بعد،) از آنچه كرده‌ايد پشيمان شويد».سپس به علت آن اشاره کرده مى افزاید: (مبادا در صورت عمل کردن بدون تحقیق به گروهى از روى نادانى آسیب برسانید، و از کرده خود پشیمان شوید)! (ان تصیبوا قوما بجهالة فتصبحوا على مافعلتم نادمین). همانگونه که اگر پیامبر (صلى‌اللّه‌علیه‌وآله) به گفته (ولید بن عقبه) عمل مى فرمود و با طایفه (بنى المصطلق) به عنوان یک قوم مرتد پیکار مى کرد فاجعه و مصیبت دردناکى به بار مى آمد. ۴ - پانویس۵ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تفحص در خبر واحد» |